سایه روشن در طراحی و نقاشی

  

برای یک طراحی دقیق ،سایه ونور مدل را با دقت ببینید 

مبحث سایه روشن در طراحی اهمیت فراوانی دارد و نیازمند تمرین و مشاهده مداوم و دقیق در همه اشیای پیرامون ماست.

پارچه ای سفید انتخاب کرده و با یک پونز به دیوار نصب کنید. طرح کم رنگی از آن پیاده کرده سپس بدون آنکه به تکمیل آن بپردازید، مدل را به دقت بررسی نمایید. قسمت هایی را که سایه افتاده پیدا کنید و با یکدیگر مقایسه نمایید. سپس با استفاده از تیرگی مداد، این قسمت ها را، در طرحی که ترسیم کرده اید به طور کامل و یکدست سیاه کنید. در این حالت، طرح شما دو رنگ سفید مطلق و سیاه مطلق خواهد داشت. در مدل شما سایه هایی متنوع دیده می شود و شما باید تصمیم بگیرید که کدامیک را در گروه سفید و کدام را در گروه سیاه قرار دهید. این شیوه تقسیم بندی سایه های مدل به دو گروه سفید و سیاه را طراحی «لیت» می گویند. مشاهده دقیق سایه و نور و تعیین مرزبندی بین نقاط تیره و روشن، نقطه آغاز تفاوت دیدگاه یک طراح و یک فرد عادی است. شما حتی در ساعات مختلف و در حین انجام کارهای روزمره نیز باید به بررسی وضعیت نور و سایه در اشیا» اطراف خود بپردازید و از این راه حافظه و دیدگاه خود را وسعت ببخشید.    

 استفاده از مداد برای سایه روشن 

برای ایجاد سایه روشن بایستی حتما تسلط و مهارت لازم را برای کنترل وسیله طراحی داشته باشید. وسیله کار شما هر چه باشد با کمی تمرین اولیه می توانید شناخت لازم جهت شروع کار را به دست آورید. یکی از شیوه های تسلط بر مداد برای سایه روشن، استفاده از کادر یا محدوده است. تعدادی کادر در اندازه های مختلف بکشید (اندازه ها از 4 سانتی متر بیشتر نباشد) با پهنای نوک مداد، سطح یکی از کادرها را به طور یکدست و کامل رنگ آمیزی کنید و دقت کنید که هیچ فاصله یا خلل و فرجی در سطح آن به وجود نیاید. در کادر دیگر، فشار دستتان بر مداد را بسیار کم و حساس کرده و خاکستری ملایم و کم رنگی به وجود آورید. هر قدر به طرف پایین کار می آیید بر فشار مداد بیفزایید اما سطح خاکستری همچنان منظم باشد. در کادر دیگر مشابه همین تمرین را انجام دهید. با این تفاوت که خاکستری روشن را از گوشه بالای سمت چپ شروع کنید، حرکت دستتان مورب باشد و باز هم تاکید می کنیم که هیچ فاصله و بی نظمی در تکرار و ترسیم نباشد. پهنای نوک مداد در این مورد به شما بیشتر کمک می کند. حرکت دستتان در کادر سوم حالتی منحنی خواهد داشت. همین حرکت را به طور وارونه در کادر بعد تکرار کنید و همچنان سعی کنید که تیرگی و روشنی متغیری در سطح کار حاکم باشد. در پنجمین کادر، حالتی گرد و مدور در حرکت مداد ایجاد نمایید. حرکت دستتان در این مرحله فرمی شبیه خط های فرفری بسیار بسته و در هم ترسیم می کند. خطوط در اینجا نه در کنار هم، بلکه بر روی هم تکرار می شوند بدون اینکه هیچ قسمتی سفید یا خالی به نظر برسد. چنانچه این تمرین با دقت و حوصله انجام گیرد، سایه بسیار لطیف و حساسی به وجود می آید که در بسیاری از موارد کاربرد و استفاده دارد. فشار نوک مداد بر سطح کاغذ بسیار نرم و آرام است. به عنوان تمرین هم از نوک مداد و هم از پهنای آن استفاده نمایید. مدلی ساده بارنگ روشن و سطوح صاف و یک دست انتخاب کنید. (مثل تخم مرغ، سیب، توپ سفید و...) مدل را برسطح سفید در حالتی قرار دهید که نور و سایه هر دو بر روی آن قابل مشاهده باشد. ابتدا طرح را کم رنگ بر روی کاغذ بکشید. بهتر است اندازه طرح، کمی کوچک تر از سوژه اصلی باشد. سپس با سایش مداد بر روی کاغذ سطح خاکستری یک دست و کم رنگی به وجود آورید. این سطح خاکستری به تدریج باید در قسمت های روشنتر محو شود. با مشاهده دقیق مدل، دوباره سطح خاکستری تیره تری را در قسمت هایی که سایه هایی نسبتا تیره دارند ایجاد نمایید. باز هم با کم کردن تدریجی اثر مداد، خاکستری این مرحله را در خاکستری مرحله قبل حل کنید. از آنجا که در ابتدا گفتیم سوژه ای با رنگ روشن انتخاب کنید، ممکن است کار شما در این مرحله به پایان برسد. درغیر این صورت خاکستری های تیره تر را مرحله به مرحله به طرح اضافه کنید تا تصویر تکمیل شود. 

 

نکته: از تیره کردن بیش از حد تصویر، به خصوص در مراحل اولیه کار، خودداری کنید. هیچ گاه از درجه «سیاه مطلق» مداد طراحی استفاده نکنید. رنگ سیاه، طرح را از بین می برد. به هنگام سایه زدن، از گوشه بالای سمت چپ تصویر آغاز کرده و به تدریج در گوشه پایین سمت راست، طرح را به پایان برسانید. برای جلوگیری از لکه های کثیف، ساییدگی و محو شدن اثر مداد، همیشه تکه ای کاغذ سفید زیر دست خود بگذارید. مراقب آن باشید که بین درجات خاکستری «مرز مشخص و بریدگی» به وجود نیاید و خاکستری ها به تدریج در هم حل شوند.  

 سایه روشن، جنسیت یا بافت اشیا
جنس یا بافت اشیای متفاوت، گاهی باعث تفاوت فراوانی در نحوه ترسیم سایه روشن می شود. مثلا وقتی می خواهید جنسیت فلز را در کنار تکه ای آجر یا چوب نشان دهید، باید مراقب باشید که هیچ کدام شبیه یکدیگر نشوند. جنسیت فلز، انعکاس های فراوانی از نور، سایه و رنگ اشیای اطراف را به خود می گیرد و در نتیجه دارای تنوع خاکستری فراوانی می شود و رنگ و نور با شدت و تضاد در آن مشاهده می گردد. اما اشیایی که فرضا از چوب ساخته شده اند، از اشیای اطراف خود تاثیر چندانی نمی گیرند و نور و سایه خفه ای بر آنها حاکم می شود.
توجه: وقتی سوژه شما جنسیت شیشه ای یا فلزی دارد، باید انعکاس های براق آن را هم در نظر داشته باشید. در این مواقع از دو شیوه می توانید استفاده کنید. یکی آنکه ابتدا قسمت های براق و بسیار روشن را در نظر داشته و جای آن را خالی بگذارید و سایه های اطراف آن نقاط را با خاکستری های بسیار روشن و ملایم بپوشانید. روش دوم آن که سراسر طرح را همان گونه که هست سایه بزنید. سپس با گوشه تمیز پاک کن، نقاطی را که لازم است پاک کرده و بدین وسیله نور و برق های مورد نظر را در طرح به وجود آورید. در این روش باید مراقب باشید که پاک کن لکه های کثیف و تیره در قسمت های دیگر به وجود نیاورد. در ایجاد نور به وسیله پاک کن زیاده روی نکنید. جهت و مسیر حرکت نور در همان جهتی باشد که در مدل مشاهده می کنید (افقی، عمودی، منحنی). چنانچه قصد ایجاد نورهای متعدد در مدل را دارید (مثل انعکاس نور و برق در ظرفی شیشه ای) به ضربه های پاک کن و اندازه و حرکت هر تکه نور تنوع دهید تا یکنواخت نشوند. پس از اتمام کار، مجددا طرح را با مدل مطابقت دهید تا اگر لازم باشد حجم نورها را کمتر کرده یا در کنار آنها تیرگی های شدید تری به وجود آورید.  

 سایه روشن، ارزش خطی وقتی مشغول ترسیم سایه ها هستید، طرح شما باید حتما کم رنگ باشد. اگر طرح را با خطوط پر رنگ ترسیم کنید، در حالی که به سایه ای کم رنگ احتیاج است، نوعی عدم هماهنگی میان سایه و طرح به وجود می آید. لیکن وقتی طرح را کم رنگ ترسیم کردید، پس از اتمام سایه روشن باید مرحله ارزش خطی را در طراحی انجام دهید. یعنی در قسمت های سایه خطوط تیره ای «هماهنگ و هم خانواده با سایه همان قسمت» ترسیم کنید. این کار در مرحله پایانی صورت می گیرد و نوعی استحکام به طرح می بخشد. باز هم بر این مساله تاکید می شود که ارزش خطی، تیره تر از رنگ سایه روشن نباشد.  

 تفکیک سایه روشن از احجام ساده یکی را انتخاب کرده و طرحی ساده ترسیم کنید. سایه هایی که بر روی مدل مشاهده می کنید از روشن ترین تا تیره ترین درجه آن را به صورت تفکیک شده و قابل تشخیص از هم ترسیم کنید. دقت کنید که خاکستری های مختلف به وسیله خط از هم جدا نشوند.